Vanmiddag heb ik op een zonnig Oerol een fantastische voorstelling gezien! Een cast met enthousiaste jonge zangers bewezen voor eens en voor altijd dat opera niet saai hoeft te zijn. Ze zongen al rennende door het mulle zand de sterren van de hemel. De reisopera heeft hiermee een pareltje in handen en mag zich in de handen knijpen met zoveel jong talent.

Robinson Crusoe gaat over een jongen die naar zee wil, zijn familie ziet dit niet zitten en probeert hem tegen te houden door een eiland na te bouwen. Uiteindelijk komt hij er natuurlijk achter dat het nep is en wordt hij boos, waarop de familie reageert met “t was ‘n grapje, niet zo flauw.”. Hilarische tekst!

Jammer dat nergens te lezen is wie welke rol zingt. Zo kom ik nooit te weten hoe de onwijs grappige woeste vader heet, en wie de sexy dochter met die rake topnoten was… Heel af en toe vond ik het iets te melig, maar voor de rest, top!

Als het idee dat liefde het thema van een voorstelling zou kunnen zijn je al bij voorbaat wrevelig maakt, als je al bij dat idee alleen met dédain ‘relatiegeneuzel’ roept, ga dan niet naar deze voorstelling. Maar als je wilt zien hoe Van Hove erin slaagt om na twee wat mindere voorstellingen (Kreten en gefluister en Rocco en zijn broers) nu wel recht te doen aan een van de belangrijkste filmmakers van de vorige eeuw, ga dan wel.

In een heldere montage vloeit de inhoud van drie films van Michelangelo Antonioni (L’Avventura, La Notte en L’Eclisse) in elkaar over, vullen drie verhaallijnen elkaar aan. Met een enigszins aan het (video)werk van Guy Cassiers verwante techniek, reduceert het trio Van Hove/Versweyveld/Yarden acteurs en acteren tot middelen, om daarmee precies die filmische toneelbeeldtaal te creëren die het unieke van Antonioni’s films voelbaar maakt.

Live uitgevoerde eclectische muzikale composities van Fabrizio Cassol en Alain Platel’s op de bewegingen van mentaal gehandicapten geënte danstaal ontprotestaniseren de Matthäus Passion van Bach, seculariseren eeuwen joods-christelijke culturele beeldtaal, en maken het Erbarme dich op meesterlijke wijze universeel.

Bach’s Jezus wordt niet alleen met enige regelmaat muzikaal gelatiniseerd en geafrikaniseerd, maar ook spiritueel verdubbeld (zielsdualisering met een zus/geliefde), fysionomisch verkleurd en iconografisch op zijn kop gezet (zwarte countertenor Serge Kakudji is als Jezus onder meer de drager in een piëta).

Eigenlijk wil ik dat allemaal niet. Eigenlijk wil ik niet op zoek naar het begrijpen, wil ik niet vluchten in ogenschijnlijke geleerdheid en moeilijke woorden. Ik wil vertellen hoe de voorstelling me ontroert, hoe de danstaal en de muziek zo’n virtuoze eenheid vormen dat ik een gevoel van absolute schoonheid ervaar, de goddelijkste ervaring die voor een atheïst bereikbaar is.

Op een verlaten Maasvlakte begin je aan een voettocht naar de tribune, dwars door het speelterrein. Wel fijn, want dan zie je tenminste iets van het decor.

Een Zeeuws meisje probeert ‘Nederland’ te redden dat te diep gezonken is, maar dat lukt niet. Tenminste dat is wat ik eruit kon halen. Metaforen zoeken die er misschien helemaal niet zijn.

Tijdens de eerste tekst van de voice-over verlost de stem ons van ‘het moeten hebben van een mening’. Als je zo de kritiek voor probeert te zijn, maak het dan niet!

De opkomst van de schrijver is spectaculair, maar gaat dan in een glazen huis zitten. Zo af en toe mooie beelden en angstige momenten als een quad langs scheurt, meer niet. Van het verhaal blijft over dat er een Spanjaard is die in 1 dag Nederland ervaart.

En dan de aandacht voor windenergie. Erg dubbelzinnig om dit als thema te hebben terwijl iedereen met een benzineslurpende auto langs de olieraffinaderij is gereden.

Ik had natuurlijk te hoge verwachtingen omdat ik een paar jaar geleden ‘Gatz’ van dezelfde groep zo ontzettend goed vond, maar ik vond dit bitter tegenvallen. Ze proberen Faulkner’s nogal onbegrijpelijke stream-of-conscience stijl te verhelderen door alle segmenten (die allemaal in een andere tijd spelen) uit elkaar te trekken en ze als korte scènes te spelen, maar ze ondermijnen dat weer door ook nog verschillende acteurs dezelfde rol te laten spelen. Bovendien vormde bij Gatz de verfijnde elegantie van Fitzgerald’s stijl met de banaliteit van het kantoorleven een mooi contrast, hier wordt Faulkner platgeslagen met een nostalgisch decor, vette accenten en raciaal correcte casting.

De laatste uitvoering van deze voorstelling. En ook de 75e verjaardag van Bram van der Vlugt! Dus behalve de voorstelling, ook een speech na afloop door de directie van Nationaal Toneel. Maar de voorstelling dus. Was erg benieuwd naar hoe dit ging zijn. Heb eigenlijk nog nooit een voorstelling gezien waarin wetenschap voorkwam, en die toch interessant is gebleven. En nu is het gelukt, met quanutmmechanica nog wel! Toch niet 1 van de makkelijkste disciplines. Daardoor was ik nog nieuwsgierieger, omdat dit mijn eigen achtergrond is, dus dan is het altijd de vraag tot hoe ver ze in het theater gaan, in hoeverre het vereenvoudigd is, en in hoeverre het nog klopt. Maar ik ben erg onder de indruk. Door het kiezen van een spannende setting, de tweede wereldoorlog waarin het gesprek tussen Bohr en Heisenberg verregaande gevolgen had kunnen hebben, en het belichten van verschillende kanten is het een erg boeiende, spannende voorstelling geworden. En doordat alles aan de vrouw van Bohr, Liz Snoijink, moest worden uitgelegd, kwam alle natuurkunde ook over. Erg indrukwekkend. Zeker omdat ik in het programmaboekje niemand zag met een wetenschappelijke achtergrond, om advies te geven over deze toch niet al te makkelijke materie. Ook erg mooi dat in het decor de phi verwerkt zat (vaak gebruikt in de natuurkundige formules waar het stuk over ging) en een interferentiepatroon waaraan ook gerefereerd wordt in het stuk. Zoals gezegd werd Bram van der Vlugt op het eind gehuldigd en kreeg hij een portret dat in de Koninklijke schouwburg komt te hangen. En werd er ook nog eens verteld dat de voorstelling in reprise gaat volgend seizoen! Erg goed nieuws, want dan heeft deze positieve recensie nog zin om mensen te overtuigen er heen te gaan :-). Met een tevreden gevoel liep ik met de mensen die mee waren naar de foyer, waar we altijd na afloop wat gaan drinken. Blijkt dat we daar ineens aan het partycrashen waren. Gelukkig hadden we een goed gevoel aan de voorstelling overgehouden, dus het kostte ons dan ook geen enkele moeite om een glaasje mee te proosten. (sorry nog, Bram, dat we ongevraagd op je verjaardagsviering waren, maar hopelijk maak ik het goed met deze recensie)(en sorry moosers, misschien had een gedeelte van deze recensie eigenlijk als een blog gemoeten… volgende keer beter) Lang verhaal kort: goede voorstelling, mooie, duidelijke tekst, goed gespeeld, komt reprise, heengaan.

In de Oostenrijkse serie van De Warme Winkel is nu Alma Schindler-Mahler-Gropius-Werfel aan de beurt. Het begint weer fijn als ironisch documentair toneel over deze muze van de grootste kunstenaars van het fin-de-siècle, maar dan valt de façade (schitterend effect) en zien we het verwrongen, geperverteerde en onrustbarende onderbewuste van haar cirkel; perversie die volgens De Warme Winkel achter alle grote kunst verborgen zit. Ik vond deze helderder dan hun tamelijk hermetische voorstelling over Rilke, maar niet zo speels en zelfonderzoekend als die over Stefan Zweig. Maar dit is echt een goeie serie aan het worden van een intelligente en zelfbewuste groep. Moeten ze niet een poll doen wie het volgende onderwerp/slachtoffer moet zijn? Ik roep alvast: Wittgenstein.

Als er dansers op het podium zijn, wil ik graag vooraan zitten, zo vooraan dat ik zelfs het merk op hun ondergoed kan lezen (Grace Ellen Barkey die het achterlijke zusje speelt draagt Calvin Klein). Dat doe ik om beter naar hun prachtige lichamen te kunnen kijken. En naar hun fraaie bewegingen. Maar de dansers en danseressen staan een groot deel van de voorstelling bewegingloos te praten. In het Engels. In het Frans. En ook als ze niet praten staan ze vaak stil. Dan luisteren ze naar actrice Viviane De Muynck. Die zegt weliswaar af en toe een paar zinnetjes in het Nederlands of in het Frans, maar haar monologen houdt ze in het Engels.

De drietalige tekst die Jan Lauwers heeft geknutseld is overigens heel intelligent. Het is een tekst waarin het onbevattelijke en onuitspreekbare, het verdriet om de dood van een broer, toch wordt gezegd. Waarin wordt gefantaseerd over moord en doodslag in een poging te verwerken wat nauwelijks te verwerken is, de plotselinge dood van iemand van wie je houdt. Maar mijn bezwaar blijft: ik word te vaak gedwongen om te luisteren naar statische dansers. En daar moet ik me goed op concentreren. Waardoor ik nog minder kan genieten van de lichamen van de dansers en van hun gracieuze bewegingen. Eigenlijk had ik net zo goed achterin kunnen zitten.

Ja, ik weet dat het een try-out was!

Dus ik kan best de fotograaf wegdenken en de regietafels. Op zich geeft het een mooie kijk achter de schermen van TGA. Dit alles werd overigens ook nog door een cameraploeg gevolgd, dus die mocht ik ook nog maar even negeren als ze de tribune op en af liepen. Dus al die verschillende kaders kon ik wegdenken, maar wat zag ik verder?

3 ontzettend slappe verhaaltjes die der mate door elkaar liepen dat je net zo goed de drie films waarop het allemaal gebaseerd is tegelijkertijd kon afdraaien.

Bluescreen-techniek, zoals je wel kent van het weerbericht, al het blauw wordt vervangen door een ander beeld. Dus een camera filmt de acteurs in een blauwe wereld en op het scherm zien we de acteurs met een achtergrond. In totaal wordt dit wel tijdens 5 of 6 scènes gebruikt en voor de rest zit je dus te kijken naar een blauwe smurfenwereld. Het enige spectaculaire was dat de cameravrouw uit bocht vloog.

De kraancamera werd wel goed gebruikt en zorgde voor mooie beelden en overgangen, had de hele voorstelling nou bestaan uit beelden vanuit blauwe hokjes die men bezocht met deze kraancamera en in ieder hokje dus een andere achtergrond via de bluescreentechniek dan had het echt ontzettend boeiend kunnen worden. Maar waar zijn de hokjes van Verswyveld als ze echt nodig zijn?

En dan de gewone opgenomen filmbeelden, even testen of we nog de terroristische aanslagen kunnen herinneren? Of is het kunstig bedoeld?

Dat we mee kunnen kijken met de techniek van de videobeelden maakt wel iets goed. Maar over het algemeen zit je te kijken naar de opname van een film, juist datgene dat je niet wilt zien als je naar een film gaat. En door de afstand tot het toneel merk je weinig van het hier en nu van theater.

Het vijftigtal mensen dat gisterochtend plaats nam vanaf rij 12 in de schouwburg van Almere was na afloop bijna gehalveerd! Waarom kan ik geen gouden tomaat vinden als je hem nodig hebt? Goed, geen gouden tomaat voor een try-out dan, maar beste Holland Festival bezoeker, neem tomaten en rot fruit mee, gewoon voor de zekerheid.

De zaal is stil, strakke gezichten, niemand lijkt zich te laten meeslepen. Dat is niet zo gek. Want kan dat? Je laten meevoeren in wanhoop? Je inleven in uitzichtloze personages? Je overgeven aan een voorstelling waarin niets hoopgevends te vinden is? Ik kan het in ieder geval niet. Ik wil het niet. Ik observeer, ik bestudeer, maar ik laat me niet gaan. Het zijn dus niet de gele tegels van het decor, niet de zoemende vliegen in de twee bakken, en niet de uiterst ingehouden manier van acteren, die me op afstand houden. Voor die afstand zorg ik zelf. Uit zelfbescherming.

Maar de zwartheid van de tekst van Marius von Mayenburg en de kille, de treurigheid daarvan versterkende, regie van Suzanne Kennedy zijn kennelijk toch onder mijn huid gekropen. Dat realiseer ik me als ik de volgende ochtend wakker word met een zwaar hoofd en een droge mond (ja, de man die na afloop aan de bar langzaam dronken zat te worden was ik).

Zelfs de spaarzame humor in de voorstelling werkt niet bevrijdend. Niet bij mij. Integendeel. Als Anniek Pheifer (de zwangere Friderike) het accent van Çigdem Teke (haar zus Betsi) nadoet, moet ik daar niet om lachen, ik word er nog somberder van. Pas als Bas Keijzer (de door zijn vrouw verlaten slangenliefhebber Petrik) het koordje van zijn sportbroek strak trekt en daar met de vingers van zijn andere hand overheen beweegt, glimlach ik even. Hé denk ik, een muziekinstrument uitbeelden met maar één snaar! Wat zal het, na de piano in Hedda Gabler en nu de gitaar in Parasieten, de volgende keer zijn?