Ola Mafaalani heeft er zin in, ze staat bij de trap van de Schouwburg het publiek welkom te heten. In de brochure die ze uitdeelt vertelt ze hoe blij ze is met de inbreng van het publiek en dat ze graag de dialoog met ons wil aangaan. En ze begint ook goed in deze versie van Medea: het publiek wordt bij de hand genomen en met humor de voorstelling ingeleid. “Nee hoor, het wordt niet eng”. Maar zodra Koning Kreon zijn toespraak gaat houden en opmerkt dat het zo spijtig is dat de Commissaris van de Koningin van Groningen hier niet bij kan zijn begint het scheef te lopen. Er worden te veel dingen door elkaar geweven, te veel zijwegen ingeslagen en teveel dingen bij elkaar geveegd. Ergens zit een boodschap, maar die wordt vertroebeld omdat ze het zo ingewikkeld maken. Euripides, Seneca, Pé Hawinkels, al die namen komen pas voorbij in de brochure, als toeschouwer begrijp je niet wat er precies gebeurd. Deze Medea is (tijdelijk) krankzinnig, een gewone moeder die haar kinderen vermoord. Zoals wel vaker voorkomt. Het magische, het bijzondere, het klassieke is helemaal uit de voorstelling gehaald en dat is jammer. Maar de jongetjes waren geweldig. En Peter Vandemeulebroecke trouwens ook.

Ben wel blij dat Nike in zijn minirecensie al zegt dat de acteerprestatie van Maria Kraakman eruit springt. Dan hoef ik dat niet te doen. Vind trouwens dat niet alleen Maria Kraakman maar ook Joep van der Geest en Sanne den Hartogh heel goed uit de voeten kunnen met hun personages. Dat geldt niet voor alle dertien acteurs die op het podium staan. De voorstelling is in ieder geval wel helder en duidelijk, de tekstbehandeling is bij iedereen in orde, en de enscenering zorgt ervoor dat het tempo hoog blijft. Blijft de vraag of je überhaupt wat kunt met die tekst van Gorki. Ik niet zo veel. De persoonlijke zoektochten naar zingeving en de onderlinge verwikkelingen van de geestelijk luie ‘intelligentsia’ in de datsja spreken mij niet zo aan. Het is zeker geen vervelende voorstelling, dat niet, en het ziet er af en toe fraai uit, vooral het feest is mooi gedaan. Maar alles bij elkaar blijft het toch niet meer dan degelijk en adequaat teksttoneel. Van een jonge regisseur die zich met zijn nieuwe ensemble wil profileren had ik eigenlijk wel een wat spannender aanpak verwacht.

Zomergasten, een stuk van Maxim Gorki, toont ons een groep ‘vrienden’ verblijvend in het zomerhuis van George en Barbara. Er is sprake van echte vriendschap, venijn, niet gepaste liefde, ruzie en dat allemaal onder het genot van talloze drankjes. Het stuk zelf sprak me al niet erg aan en ook in de uitvoering van Oostpool gebeurt er te weinig, het sukkelt een beetje door tot aan het eind. Een echte boodschap is er niet uit te halen, misschien zou het een beklag kunnen zijn op de schijnrealiteit waarin wij veelal leven. Het decor is interessant en levert af en toe verrassende elementen. De acteerprestaties zijn niet slecht, (vooral Maria Kraakman springt eruit) maar af en toe lijken de acteurs meer een karikatuur van het personage neer te zetten, wat uiteraard wel voor de nodige humoristische scènes zorgt. Doordat er steeds veel acteurs op het toneel aanwezig zijn blijf je toch geboeid kijken. De gimmicks die regisseur Erik Whien heeft toegevoegd hebben mijns inzien geen toegevoegde waarde of betekenis en zouden dus weg gelaten mogen worden. Geen hoogstandje, maar wel leuk genoeg voor een vermakelijke avond.

Vandaag zag ik Bram van der Vlugt voor het eerst live op het toneel. Vanuit de zaal, zelfs. Heeft nog best lang geduurd overigens. Hoe dan ook, een fijne ervaring, ook al is het stuk bij tijd en wijle een beetje uitleggerig. S. en ik concludeerden: een wat ouderwetse speelstijl maar toch een vermakelijke voorstelling (en knap hoe ze een deel van het decor toch voor de lijst van het theater hebben kunnen hangen. Dat was vast een klus!). Nu ben ik weer helemaal bij over hoe dat ook alweer zat met Bohr en Heisenberg. En ik heb nog iets anders ontdekt tijdens een guitig sprongetje van Van der Vlugt: Hij doet me zooooo denken aan Rob Erenstein!

(overigens, het NT doet zelf ook aan Minirecensies: http://www.nationaletoneel.nl/feedback/kopenhagen-2.html. Geweien gaan er ook tot vijf. Zien er alleen uit als tomaten. Te verwarrend.

Het was haast niet mogelijk om met hogere verwachtingen naar een voorstelling te gaan. Na het zien van Virginia Woolf van OT, die ik echt heel erg goed vond. Na het lezen dat Bert Luppes (speelde ook in een van mijn andere favoriete voorstellingen, de Bitterzoet) en Ria Eimers de hoofdrollen weer vertolken, echt twee hele sterke spelers. En ook na het zien van de voorstelling in Londen een paar jaar geleden, met Jonathan Pryce, die ook echt heel erg goed was. Dus wat betreft kon het eigenlijk alleen maar tegenvallen. Maar dat deed het absoluut niet! Wat een mooie voorstelling. Scherpe dialogen, super gespeeld, en hoe absurd het verhaal op eerste gezicht ook lijkt (50 jarige architect is verliefd geworden op een geit), je blijft de personages geloven. Hierdoor worden de situaties allemaal nog geladener en pijnlijker. De Geit heeft al mijn hooggespannen verwachtingen waargemaakt.

Hooggespannen verwachtingen, na de indringende Scènes uit een huwelijk, van deze tweede bewerking door Ivo Van Hove van een film van Bergman. Helaas, al zijn vakmanschap ten spijt heeft de regisseur mij niet overtuigd van de noodzaak ervan. Goed gespeeld door het merendeel van de bezetting en scherp in beeld gebracht, dat wel, maar de hoofdrol, Kris Nietvelt, is op geen enkel moment geloofwaardig als de stervende Agnes, hoewel ze nochtans haar best doet - of misschien net daardoor. Tweede, misschien nog belangrijker minpunt: Bergman situeerde zijn drama in de negentiende eeuw, en de tekst en de thematiek hangen teveel met die periode samen om zonder schade getransponeerd te worden naar onze tijd. En tenslotte: hoe sterk Van Hoves beelden soms ook zijn, ze worden steevast verdrongen door de herinnering aan die van Bergmans meesterwerk.

Gisteren deze onnavolgbare voorstelling van ‘t Barre Land gezien. Leuk en interessant stuk met een serie beelden die je nog een tijdje bij zullen blijven.

Het is onduidelijk-achtig maar de opbouw zit erg goed in elkaar. Het was zeker niet denkbeeldig geweest dat we het in het begin ergens kwijt waren geraakt. Knap gedaan met een tof resultaat.

Hier had meer in gezeten. het gegeven (god in gele coltrui zet twee aartsvijanden - een Jood en een Moslima bij elkaar) is prikkelend, de twee performers zijn sterk en totaal aan elkaar gewaagd en decor en techniek zijn tot in de puntjes verzorgd. Maar het eerste deel sleept, het telkens veranderen van de inrichting van een hotelkamer is niet de spannendste manier om over dit conflict te berichten. Pas als Yayha een paradijsvogel gaat spelen, met ijdele passen en harde schreeuwen raak ik op het puntje van mijn stoel. Alles wat dan volgt is schitterend, van een intens dansduet tussen de twee tot de mythische geboorte van de joslim. Deze voorstelling zou erg profiteren van een strenge regieblik, want alle kwaliteiten zijn er.

Je kunt vraagtekens plaatsen bij het fenomeen ervaringstheater, en dat doe ik dan ook, maar dit was erg mooi en indrukwekkend. Zonder al te veel weg te geven het volgende: het begint met een busreis en het eindigt met een heel indringende vraag, gesteld door een van de kinderen met starende blik die dit candyland bevolken. Intelligente voorstelling die veel vragen oproept en je in een heel bijzondere gemoedstoestand brengt, ergens tussen verdrietig, verwonderd en bedroefd in. Vooral mooi om te bezoeken in gezelschap van een (je) kind.

Het vertellen van universele verhalen

Nienke Scholts, 19 maart 2009

Bruggen slaan ´Het gaat meer om de beweging dan om het resultaat´, zegt Jessa Wildemeersch, een Vlaamse actrice die naar Amerika verhuisde en waar ze twee jaar geleden Kevin Doyle ontmoette. Zo maakte ze kennis met de New Yorkse theatergroep Sponsored by Nobody, die hij in 2005 oprichtte. Ze beschrijft dit ´ontwortelen´ als de noodzaak om op een andere plek opnieuw te kunnen beginnen: ´Het gaat om de ontmoetingen onderweg en hoe die jou veranderen. Het als een spons opzuigen van een andere cultuur en tegelijk de mogelijkheid om vanuit een ander perspectief te kijken naar dat wat je gewend was. Die beweging gaat over het aftasten van grenzen, de weigering ze te accepteren om ze vervolgens te overschrijden. Wat zijn mijn middelen en hoe kan ik bruggen slaan en zo de dialoog verrijken´ In de repetitieruimte bij Sponsored by Nobody vond ze de ruimte en de mensen om die dialoog voort te zetten – en later een brug terug naar België te slaan. In februari kwam de groep naar Antwerpen om hun voorstelling W.M.D. (JUST THE LOW POINTS) af te ronden. Ze hadden er op dat moment al drie jaar met tussenpozen aan gewerkt. Het ´The Game is Up´ festival in de Vooruit (Gent) had nog geen twee weken geleden de wereldpremière, waarna een kleine tour volgde langs Braakland/Zhe Bilding (Leuven), de Beursschouwburg (Brussel), de Monty (Antwerpen) en tot slot de Balie (Amsterdam).

Sponsored by Belgium Dat een theatergroep uit New York in België en Nederland een kleine tour doet is niets bijzonders. Mobiliteit en het daarbij behorende ´ontplaatsen´ dat ook Jessa Wildemeersch beschrijft, is mede als gevolg van de globalisering die de wereld laat inkrimpen tot een enkele plek, verworden tot een tweede natuur. Artiesten in het bijzonder zijn, altijd al nomaden geweest, rondreizend, op zoek naar nieuwe plaatsen om hun verhalen te vertellen. Het proberen te raken aan het universele van een verhaal, bij het hervertellen ervan aan een ander publiek, is daarbij nog altijd essentieel. Dat geld ook voor Sponsored by Nobody. Toch heeft dat hedendaagse nomadenleven ook andere dan alleen traditionele redenen. Dat een voorstelling over de oorlog tussen Amerika en Irak uiteindelijk grotendeels dankzij de middelen van Vlaams/Nederlandse coproducenten (financiën, repetitie –en speelruimte) kan worden afgerond en in Gent haar wereldpremière beleeft, is namelijk opmerkelijk. Deze pragmatische reden komt voort uit een beweging waarbij het financiële en het artistieke keerzijden van dezelfde medaille zijn. Het maken van een voorstelling op verschillende locaties, ofwel ´nomadisch creëren´, heeft vaak als reden dat je daar gaat, waar het geld gaat. De middelen die voorhanden zijn bepalen vervolgens de structuur van het werkproces. Geen afgebakende tijd op een vaste plek, maar een opsplitsing daarvan in verschillende locaties en periodes waarin gewerkt kon worden. Voor Sponsored by Nobody betekende die periodes ook dat er meer tijd was voor de ontwikkeling van de voorstelling en boden de tussenpozen ruimte voor reflectie. Als ´locatie´ niet meer een en dezelfde is, maar als gevolg van dit nomadisch creëren steeds een andere is, wat heeft dat dan voor artistieke consequenties? Het leidt onder andere tot een voorstellingsstructuur die toelaat dat bepaalde aspecten fluïde en veranderbaar zijn.

Het hedendaagse aspect van het nomadische is sterk met het virtuele aspect van reizen verbonden. Dit heeft een logische tegenreactie tot gevolg: de drang naar tastbaarheid, fysieke ontmoetingen en directe uitwisselingen. Dit gold ook voor Sponsored by Nobody. De tweede reden voor de reis naar België was voor de groep de mogelijkheid tot zo´n directe uitwisseling. Tijdens het werkproces ontstond namelijk de behoefte naar het werken met iemand die de oorlog in Irak had meegemaakt. Die zoektocht wierp in Amerika geen vruchten af en werd daarbuiten voortgezet. Uiteindelijk vonden ze Mokhallad Rasem, in Antwerpen. Omdat hij vooralsnog niet tot Amerika wordt toegelaten, wisselden ze via e-mail alvast gedachten met de Irakese acteur uit. Door de fysieke afwezigheid van Mokhalled, bleef de groep een stuk context missen. Dus kwam Sponsored by Nobody vorige maand naar Antwerpen om drie weken met Mokhalled te kunnen werken. Het ´beeld van de Irakees´ dat ze al die tijd gehad hadden, werd vervangen door de ´tastbare Irakees´. Jessa: “Die verschuiving en het kunnen voeren van een directe dialoog, zorgde voor een extra houvast.”

WMD – just the low points W.M.D. (JUST THE LOW POINTS) verwijst naar het rapport van de ´Carnegie Endowment For International Peace´ dat uitkwam op 8 januari 2004. Het resultaat van een onderzoek naar de aanwezigheid van massavernietigingswapens (W.M.D = Wapons of Mass Destruction) in Irak. Het rapport wijst voornamelijk op het tegendeel. Hoewel hier het nieuws op dezelfde dag in de krant staat, zwijgt de Amerikaanse pers. Dit stilzwijgen, het rapport zelf en vooral wat er die dag wel gebeurde en in kranten, tijdschriften en hitlijsten stond, vormt het uitgangspunt van de voorstelling. De vorm van de voorstelling verwijst duidelijk naar LSD (JUST THE HIGH POINTS) een voorstelling van The Wooster Group uit 1984 waarvan Kevin Doyle op 8 januari 2004 een video-opname zag. Hij raakt er door gefascineerd. De typische enscenering met de lange tafel kadert achteraf voor hem de gebeurtenissen van die dag – en om die reden ook de vorm van deze voorstelling. Kenmerkend aan de Wooster Group stijl is de afwisseling tussen het zogenaamde ´reading´ en ´dancing´ (tekstuele en fysieke uitingen). W.M.D. (JUST THE LOW POINTS) is gesitueerd als persconferentie (reading) waarbij gezamenlijk het WMD rapport voorgelezen zal worden. Dit mondt al snel uit in totale chaos (´dancing´) waarbij iedereen vooral op zichzelf gefocust is. Zoals het rapport in de Amerikaanse pers amper aandacht kreeg, zo komen de deelnemers van de persconferentie bij het voorlezen ervan niet verder dan halverwege het voorwoord. Ze onderbreken zichzelf en elkaar met citaten uit boeken. Deze ´belezenheid´ staat in contrast met de ´orgie´ aan beeld en geluid die de persconferentie begint te domineren: losse zinnen uit kranten en tijdschriften, foto´s en reclames, kreten, dansjes, collegiale onderonsjes, pruiken, brillen en T-shirts met opdruk.

.“I could be anybody, I could do anything.” De vraag naar de actuele waarde van de voorstelling, we zijn immers vijf jaar na 2004, en de relevantie van het tonen ervan in België en Nederland, ligt voor de hand, maar vraagt om nuancering Hoewel W.D.M. (JUST THE LOW POINTS) vanuit een specifiek gegeven start, overstijgt de inhoud wel de gebeurtenissen van 8 januari 2004, die als een overvolle collage aan informatie aan het publiek worden gepresenteerd. Het plaats vraagtekens bij de manier waarop informatiestromen gestuurd, verwerkt en ontvangen worden. Onze belezenheid (reading) - sterk verbeeld in ´de hoed van kennis´, een stapel opengeslagen boeken op het hoofd van de Vlaamse actrice - verdwijnt. In plaats daarvan is de fragmentarische manier waarmee onze aandacht gevraagd en soms kort gevestigd wordt onderdeel van onze dagelijkse routine (dancing). Wat zijn de consequenties daarvan? In hoeverre zijn we zelf verantwoordelijk voor onze onwetendheid en passiviteit? Mukhalled is in dit verhaal het grootste slachtoffer van dat systeem. De communicatieproblemen tussen de Amerikanen en de Irakees uit het repetitieproces wordt hier doorgetrokken. Niet alleen de afstand maar ook de taal, Mukhalled spreekt geen engels, vormde obstakels. In de eerste helft is hij fysiek naar het zijtoneel verbannen. Hij zit op een stoel met een camera voor zijn neus. Op televisieschermen vooraan op het podium verschijnt zijn gezicht. Vanachter zijn camera probeert de Irakees, die als enige wel zijn verantwoordelijkheid schijnt te willen nemen, steeds wat te zeggen. Als hij al de ruimte krijgt om een zin in te zetten, komen er enkel klanken uit zijn mond. De taal ontbreekt hem, de communicatie komt niet tot stand.

Na het sterke begin had ik als kijker moeite met de snelle omslag naar de chaos van individuele belangen. Onduidelijk bleef vaak de motivatie van fysieke handelingen – die vooral puur vormelijk gestuurd leken. Natuurlijk wordt je bewust aangesproken op jouw eigen omgang met het informatiesysteem: waar gaat je aandacht naartoe? Daarin echter communiceerde de voorstelling toch te weinig. Doyle blijft te trouw aan zijn fascinatie. Waar hij inhoudelijk kritisch wil zijn, verzuimt hij de (geleende en vijfentwintig jaar oude) vorm te bevragen en ook daarmee een dialoog aan te gaan. Mijn focus verschoof op den duur namelijk niet meer, maar verslapte. Als de acteurs stuk voor stuk hun persoonlijke antwoord geven op de vraag wat zij 8 januari 2004 deden – en ze allemaal op een punt in hun leven bleken te staan dat ze toe waren aan verandering – ´landt´ het geheel voor mij weer. De laatste eindigt met het voor ons wat pathetische en iets te moralistische maar oh zo Amerikaanse: “I could be anybody, I could do anything.”

Ook al raakt het verhaal dat Sponsored by Nobody vertelt inhoudelijk aan een universele ontwikkeling – het is ons al bekend. Het is zelfs al veel ouder dan de vijf jaar de we inmiddels verwijdert zijn van 8 januari 2004. Universeel is de verantwoordelijkheid van het individu – het ligt besloten in die laatste zin en geldt voor elke toeschouwer, waar dan ook. De urgentie echter om dit verhaal te vertellen en de dialoog op gang te brengen, is niet universeel, maar localiseerd zich in Amerika zelf - in de thuisbasis.

Gezien: dinsdag 17 maart, Monty Antwerpen Te zien: zaterdag 21 maart, deBalie Amsterdam